Geweldloze Communicatie

Een vorm van communicatie die je behulpzaam kan zijn, in relaties met je partner, familie, collega’s en vrienden.

Je hebt een kort lontje, bij het minste geringste schiet je uit je slof en krijgt de ander een sneer. Je reageert dit af op je partner. Terwijl die er toch ook niets aan kan doen.

‘Maar ik weet toch hoe hij (zij) denkt. Ik ken hem toch. Je hoeft mij niet te vertellen wat hij met die opmerking eigenlijk bedoelde’. Maar kun jij gedachten lezen? Weet jij altijd precies wat een ander denkt en waarom hij iets doet? Kun je in zijn hoofd kijken? Nee toch? Wat geweldig helpt is om de principes van geweldloze communicatie toe te passen. Die bestaan uit de volgende vier stappen:

  1. Als iemand iets doet of tegen je zegt dat irritatie bij je oproept, richt je dan tot die persoon en benoem wat er feitelijk gebeurt (‘ik hoor je zeggen dat … of Ik zie dat je …. doet’). Waarnemen dus.
  2. De gevolgen daarvan voor mij zijn (‘dat zorgt ervoor dat …’). Gevoelens erkennen & herkennen
  3. Beschrijf welke emotie dat bij je oproept (‘dat maakt me verdrietig, angstig’ etc.). Verantwoording nemen voor je gevoelens.
  4. Verzoek om dat niet meer te doen of te zeggen (‘Zou je …?’). Wensen uiten.

Kortom: laat je niet verleiden tot gedachten lezen, maar ga uit van de feiten. Wat gebeurt er, wat zie je, wat hoor je, wat wordt er gezegd? Reageer dáárop en ga het gesprek aan met behulp van geweldloze communicatie.

Inleiding (door Marshal B. Rosenberg, uitvinder van het model)

Ik merkte hoe ik en de mensen om mij heen spraken. Hoe wij ongewild en ongemerkt in allerlei misstanden terecht kwamen, waardoor wij veel tijd verspilden, maar er ook veel irritaties, pijn en zelfs agressie ontstonden. Hoe meer ik lette op wat ik zei, hoe zorgvuldiger ik woorden koos. Hoe meer ik luisterde achter de woorden van anderen, hoe meer contacten de kwaliteit hadden die ik wilde. Een kwaliteit die ik ervaar als natuurlijk, namelijk respectvol en meedogend. Ik merkte tot mijn verrassing dat ik mijn bewustzijn kon richten door bepaald taalgebruik. Door bepaalde woorden te gebruiken in een bepaalde volgorde werd ik mij bewust van mijn eigen gevoelens en behoeften en die van anderen. Zo ontstond geleidelijk het model van geweldloze communicatie.

Het model

Het model bevat niets nieuws. Alles wat in het model is geïntegreerd, is al eeuwenlang bekend. Het bevat ook niets kunstmatigs. Het is gebaseerd op bewust zijn en op het toepassen van je communicatievaardigheden. Het is bedoeld om op een natuurlijke manier met elkaar om te leren gaan en je te helpen gevoelens en behoeften te verwoorden. Het wekt wederzijds de behoefte op, om van harte te geven. Het traint je in het zorgvuldig waarnemen van gedragingen en omstandigheden, die je raken en ze te onderscheiden van de gevoelens die ze bij je oproepen. Je leert te herkennen en duidelijk te verwoorden wat je precies zou willen in bepaalde situaties.

Geweldloze communicatie doorbreekt de patronen van verdedigen, terugtrekken kwaad worden en aanvallen, patronen die wij gewend zijn te gebruiken als wij geconfronteerd worden met oordelen, verwijten en kritiek. Het model is meer dan een model, een proces of een taal. De vorm is eenvoudig en tegelijkertijd krachtig transformerend.

Stappen van het model:

  • Waarnemen zonder oordeel.
  • Gevoelens herkennen, erkennen en uitdrukken.
  • Verantwoordelijkheid nemen voor je gevoelens.
  • Wensen uiten, die je leven kunnen verrijken.

De Kracht van mededogen

Mededogen ontstaat slechts als wij al onze vooronderstellingen en oordelen hebben laten varen. Met je oren luisteren is slechts één ding, luisteren met begrip is al wat anders. Maar luisteren met je hele wezen beperkt zich niet tot oren, of verstand. Dat vereist volledig leeg zijn.

Mededogen is een mengsel van intentie, gevoel, begrip, uitstraling en actie. Wanneer die allemaal congruent zijn, werkt mededogen helend. Mededogen is een natuurlijk vermogen dat ons in staat stelt een te zijn met een ander, zonder onszelf te verliezen. Het brengt het proces van geweldloze communicatie op gang. Het is verbazingwekkend hoe bepaalde zaken die onoplosbaar leken, oplosbaar worden wanneer iemand echt luistert. Door jezelf in de schoenen van de ander te plaatsten en te voelen wat dat met je doet, ontstaat er mildheid en begrip.

Waarnemen

Het verschil tussen een waarneming & een beoordeling.

Waarnemen zonder mening of oordeel is heel moeilijk. Ervaringen worden vaak vertaald in: dat vind ik prettig, maar helaas zeker zo vaak in veroordelingen als: dat is stom.

In geweldloze communicatie is het mogelijk om een mening te hebben. Maar die vraagt wel om een duidelijk onderscheid tussen waarnemen en oordelen. Waarnemen wordt bepaald door tijd en context: Joppe stormde de kamer uit terwijl wij nog aan het praten waren en knalde de deur achter zich dicht, zodat de kopjes op tafel rinkelden. Dat is een waarneming.

Een beoordeling ziet er als volgt uit: Joppe liep razend de kamer uit en knalde de deur achter zich dicht. Een waarneming verandert hier in een beoordeling, door een interpretatie of een analyse. Wellicht is de beoordeling niet juist en was Joppe helemaal niet razend maar glipte de deur toevallig uit zijn hand.

De Indiase filosoof Krisnamurtti heeft gezegd dat waarnemen zonder oordelen de hoogste vorm van menselijke intelligentie is.

Gevoelens

Herkennen, erkennen en uitdrukken.

De meeste mensen moeten leren gevoelens te verwoorden en het belang daarvan voor henzelf in te gaan zien. Het uiten van gevoelens en dus het tonen van kwetsbaarheid draagt bij tot een beter begrip en het voorkomen en oplossen van conflicten.

Wij zijn meer getraind om ons op de ander te richten dan in contact te zijn met onszelf. Door je eigen gevoelens te herkennen, te erkennen en ermee in contact te komen, neem je jezelf serieus en is het mogelijk deze gevoelens uit te leren drukken.

Het uiten van gevoelens heeft zowel privé als zakelijk voordelen. Gevoelens zijn signalen die aangeven of een behoefte al dan niet is vervuld. Gevoelens ontstaan in onszelf. Ze kunnen een reactie zijn op wat er buiten ons gebeurt en kunnen daardoor een behoefte activeren.

Behoeften

Verantwoordelijkheid nemen voor onze gevoelens

Onbevredigde behoeften geven een onprettig gevoel. Geweldloze communicatie gaat ervan uit dat iedereen graag zijn behoefte vervuld ziet. Als wij onze gevoelens verbinden met de erachter liggende behoeften, erkennen wij die behoeften en kunnen wij actie ondernemen om onze wensen kenbaar maken.

Oordelen, bekritiseren, diagnostiseren en interpreteren zijn uitingen die ons vervreemden van onze behoeften. De meeste mensen schieten in zelfverdediging of in een tegenaanval als ze iets horen wat op kritiek lijkt. Bijvoorbeeld: ‘jij houdt meer van je werk dan van mij’. Dit geeft blijk van een onvervulde behoefte aan intimiteit.

Als mensen duidelijk praten over wat ze nodig hebben, in plaats van te zeggen wat er fout is aan de ander, zijn er veel meer mogelijkheden om wegen te vinden, waarlangs ieders behoeften bevredigd kunnen worden.

Vrij zijn om je gevoelens en behoeften te uiten noemt Marshal: een staat van emotionele vrijheid.

Het ontdekken van het uiten van eigen behoeften gaat in fases.

1. Fase 1. We geloven nogal eens dat wij verantwoordelijk zijn voor de gevoelens van anderen en we denken vaak dat we iedereen gelukkig moeten maken. Als de ander niet gelukkig is, voelen wij ons gedwongen er iets aan te doen. Daar betalen we een hoge prijs voor, want wij gaan daarmee voorbij aan onze eigen behoeften.

2. Fase 2. Wij moeten leren met anderen om te gaan, zonder deze emotionele slavernij. Leren eigen behoeften uit te spreken, zonder bang te zijn iemand daarmee teleur te stellen. Onze eigen behoeften leren bevredigen, terwijl we weten dat we anderen daarmee niet te kort doen.

3. In de derde fase reageren we op behoeften van onszelf en anderen, met mededogen. Zonder angst, schuld of schaamte. We dragen volledig de verantwoordelijkheid voor onze eigen intenties reacties. Emotionele vrijheid houdt dan in: duidelijk zeggen wat je nodig hebt op een manier die laat zien, dat je tevens zorgdraagt voor de vervulling van de behoeften van anderen.

Wij accepteren gemakkelijker de verantwoordelijkheid voor onze gevoelens als wij onze behoeften, wensen, verwachtingen, waarden of gedachten erkennen.

Voorbeeld: Carla tegen Ron: ‘jij bent de meest egocentrische persoon die ik ken’. Ron tegen Carla: ‘wanneer ik je hoor zeggen dat ik de meest egocentrische persoon ben die je ooit hebt ontmoet, voel ik mij verdrietig, omdat ik behoefte heb aan begrip en hoop dat je eens naar mij luistert’.

Bewust luisteren met de intentie om te zoeken naar verborgen gevoelens en behoeften, als die niet duidelijk verwoord worden, helpt ons om emotionele vrijheid te ervaren.

Wensen: verzoeken die het leven verrijken.

Een verzoek of wens is geen eis. Als mensen een eis horen, beleven ze ofwel onderwerping ofwel rebellie. Verzoeken zijn slechts dan een eis, als gedacht wordt dat een berisping of straf zal volgen als ze niet ingewilligd gaan worden.

Ervaring heeft ons geleerd dat datgene wat gezegd wordt, lang niet altijd het gene is, wat gehoord wordt. Meestal vertrouwen wij er maar op dat een boodschap naar tevredenheid is overgekomen. Maar soms is daar een expliciete vraag voor nodig en kun je de ander vragen in zijn /haar eigen woorden weer te geven wat er gehoord is.

Bij geweldloze communicatie staat het je vrij om te vragen en even vrij om te antwoorden. Mensen zullen hun gedrag pas veranderen als ze er zelf het nut van inzien. Door heel duidelijk te zijn in wat je zelf wil, kun je anderen helpen, zich ook zo duidelijk mogelijk uit te drukken. Het doel is een relatie opbouwen gebaseerd op openheid en mededogen.

Wanneer partners erop vertrouwen, dat het werkelijk te doen is om de kwaliteit van de relatie en ervan uitgaan dat ieders behoeften vervuld kunnen worden, dan kunnen ze er ook op vertrouwen dat verzoeken echt wensen zijn en geen gecamoufleerde eisen.

Voorbeeld van een wens: ‘ik vind het lastig dat jij je zo vaak met mij bemoeit. Ik raak erdoor geïrriteerd. Ik wil namelijk graag zelf uitzoeken, hoe ik het wil doen. Als ik er niet uitkom zal ik je hulp vragen maar laat mij zelf de dingen ontdekken, zo zou ik het graag willen’.

Vragen:

Stel je open vragen (die beginnen met wat, hoe, wie, wanneer etc.) dan nodigen die de ander uit om iets te vertellen of toe te lichten. Voorbeeld: wanneer kun je dit of dat doen? Hoe gaan we?

Stel je een gesloten vraag (die begint met een werkwoordsvorm) dan loop je het risico alleen een ‘ja’ of ‘nee’ als antwoord te krijgen en eindigt het gesprek. Voorbeeld: doe je dit of dat? Gaan we?

De Jakhals en de Giraffe

Marshall Rosenberg, de grondlegger van Nonviolent Communication ofwel Geweldloos Communiceren, koos twee dieren om zijn ideeën krachtig en duidelijk over te brengen: de jakhals en de giraf. Zij staan symbool voor twee kwaliteiten in ons. 

De jakhals: is resultaatgericht, dwingend en autoritair, oordelend en verwijt.

Veroordelen, goed of slecht.

Ergeren, doe niet zo stom.

Manipuleren: een straf of beloning verdienen.

Generaliseren: het is altijd zo, niemend, nooit, iedereen.

Verwijten: je had beter, de schuld geven.

Eisen/ dwingen: moeten.

Interpreteren: het/ zij/hij zal wel….

Norm opleggen/ het hoort zo, het moet zo…

Slachtofferrol innemen: ik kan niet… kon niet anders, ik had geen keuze.

Vergelijken: mooier/ slimmer/ knapper/ beter en lelijker.

De giraf: is zowel zachtaardig als sterk, kijkt met mildheid naar wat zich aandient, communiceert vanuit zijn hart en zoekt naar verbinding, uit gevoelens, wensen en behoeften.

Feiteljk waarnemen.

Accepteren

Vertrouwen

Aandacht voor gevolens en behoeften

Verzoeken wat wil jij, wat wil ik.

Checken, klopt dat…

Meebewegen met wat nu leeft.

Ja zeggen tegen wat is, toeleten

Verantwoordelijkheid nemen

De ander laten

Genieten van de verschillen

Als je kiest voor deze geweldloze manier van communiceren wil dat zeggen dat je weet dat je de keuze hebt om je giraffe- of jakhalsoren op te zetten,  helderheid.