Derde deel : kijk terug op de crisis
Alleen de enorme inspanningen die het leven van ons vergt, leren ons de goede dingen ervan waarderen.
Johann Wolfgang von Goethe
Het is belangrijk om op tijd het negatieve patroon van aanval en verdediging te herkennen op momenten van conflict en verlies van verbondenheid. Je kunt dan een ‘staakt het vuren’ afkondigen en proberen een betere, warmere verbinding te herstellen.
Hoe veiliger je je voelt in een relatie, hoe gemakkelijker dit kan. Als jullie je als partners niet veilig en verbonden met elkaar voelen, mondt zo’n conflict al snel weer uit in elkaars vijand zijn waarbij er maar één de winnaar kan zijn, zonder nog te zien dat jullie gedragspatroon jullie gezamenlijke vijand is; dan hollen jullie samen weer die doodlopende straat in.
Om de verbinding te herstellen is de-escalatie nodig. Dit betekent: samen beslissen dat deze manier van ruziën niet de juiste manier van aanpak is. Je komt er dan misschien niet 1-2-3 uit, maar je beperkt wel de schade.
Jullie zullen dan een stapje terug moeten doen en het conflict herleiden tot actie en reactie zónder dat alle negatieve emoties erin betrokken raken. De achterliggende emotie (het pijnpunt) van een bepaalde actie of reactie dient besproken te worden, zonder veroordeling van de andere partner.
Jullie moeten samenwerken om het negatieve gedragspatroon te herkennen en te veranderen in een verbinding die veiligheid, emotionele betrokkenheid en geborgenheid waarborgt.
Neem als voorbeeld een heftige negatieve interactie als oefen-conflict. Speel het na en analyseer meteen elke actie en reactie. Bekijk de interactie met in je achterhoofd de kennis die je intussen uit voorgaande gesprekken hebt opgedaan (bijvoorbeeld: achter boosheid en verdriet ligt vaak angst om verlies van geborgenheid en emotionele verbinding, enzovoorts).
Het de-escaleren van de negatieve spiraal
Stap 1: stop het spelletje.
Erken dat jullie beiden verliezers zijn als jullie beiden die doodlopende straat in hollen. Erken dat jullie elkaar als tegenstanders zien, terwijl het gedragspatroon jullie gezamenlijke vijand is. Ga niet door met je gelijk willen halen totdat jullie uitgeput, gefrustreerd, verdrietig of razend zijn. Denk aan jullie gezondheid!
Stap 2: aanvaard de verantwoordelijkheid van je eigen stappen.
(Wat ik doe, veroorzaakt dat jij…………………)
Stap 3: aanvaard de verantwoordelijkheid van je eigen gevoelens.
In plaats van je partner dingen te blijven verwijten, moet je een stap terug doen en nagaan wat maakt dat jij zo wilt reageren. Vaak reageren we boos, maar dat is meestal slechts een symptoom: de oorzaak is vaak angst, eventueel vermomd als boosheid.
Stap 4: Aanvaard dat jij mede vormgeeft aan de gevoelens van je partner.
De manier waarop wij omgaan met onze emoties kan onze partners uit hun evenwicht halen. Als we verstrikt raken in onze eigen emoties, kan het heel moeilijk zijn om het effect te zien dat wij op onze partner hebben, vooral als angst onze waarneming beperkt. Bijkomend effect: zodra emoties de overhand krijgen, wordt onze ratio (ons gezond verstand) platgelegd.
Stap 5: vraag naar de diepere gevoelens achter de reacties.
Probeer het grotere geheel te bekijken en word nieuwsgierig naar welke emoties achter het gedrag van je partner steken, zodat jullie begrip voor elkaars pijnpunten en reacties kan worden vergroot.
Stap 6: deel die diepere emoties met elkaar.
Dit kan een hele moeilijke stap zijn, vooral als je niet gewend bent om over je diepere emoties na te denken en erover te praten. Maar het kan een heel dankbare stap zijn: het kan je partner duidelijk maken wat er echt voor jou op het spel staat als jullie ruzie hebben. Wij ruziën vaak over alledaagse dingen (zoals klusjes in huis die niet afkomen, dingen die we in het rond laten slingeren), terwijl er veel diepere angsten onder verscholen kunnen liggen en er geheel andere dingen aanleiding tot die ruzies geven.
Stap 7: ga náást elkaar staan in plaats van tegenover elkaar.
Vorm een gemeenschappelijke basis en een gemeenschappelijk doel. Wees weer bondgenoten en geen vijanden. Dit betekent nog niet direct dat er weer sprake is van een veilige verbintenis, het kan zijn dat het nog niet zo voelt, maar het is wel een eerste stap in het kunnen controleren van de ruzies en het beperken van de schade.
Je bent je nu bewust van twee de-escalatieonderdelen:
- a) jullie zijn je er nu beiden van bewust dat je eigen reactie op sleutelmomenten van verlies van verbondenheid zeer pijnlijk en bedreigend kunnen zijn voor je partner en
- b) jullie zijn je er nu beiden van bewust dat de negatieve reactie van je partner een wanhopige poging kan zijn om om te gaan met hechtingsangsten.
Dit klinkt eenvoudig, maar dat is het niet. De-escalatie kunnen toepassen op momenten dat de emoties hoog oplopen is moeilijk, maar je kunt het wel leren. Neem bijvoorbeeld een akelig conflict uit het verleden en neem dat keer op keer door – volgens de invalshoek van alles wat je tot nog toe hebt opgestoken – totdat je het allebei in termen van hechting kunt begrijpen en je, anders dan toen het zich afspeelde, een aanmoedigende reactie van je partner hebt kunnen loskrijgen.
Je kunt deze stappen integreren in jullie gezamenlijke leven. Als jullie dan in de toekomst nog eens ruzie krijgen, dan weten jullie dat jullie een stapje terug kunnen doen en jullie je moeten afvragen ‘hé, wat gebeurt hier nou eigenlijk ècht?’.
Als je dat vaak genoeg doet, voel je sneller aan wanneer jullie je op gevaarlijk terrein begeven en kunnen jullie jezelf op tijd terug fluiten.
Je invloed op je partner herkennen
Partner a. wil de aandacht van partner b. trekken, maar krijgt die niet meteen of niet. Het protest tegen dit gebrek aan aandacht wordt heftiger. Partner a. wordt als het ware agressiever, partner b. trekt zich als reactie daarop terug, klapt dicht of probeert partner a. te ‘overschreeuwen’. De angsten van partner a. komen uit: ‘zie je nou wel, hij negeert me/hij schreeuwt naar me, hij vindt me niet meer leuk’ en probeert nóg harder (vaak wanhopiger) de aandacht van partner b. te krijgen, die op zijn beurt weer…. enzovoorts.
Vertaald: partner a mist de verbondenheid en wil die terug, maar vraagt er niet rechtstreeks om, nee, hij/zij wordt kribbig over iets anders. Partner b voelt zich aangevallen, wil misschien niet nog meer olie op het vuur gooien, dus zwijgt (of gaat de confrontatie aan en schreeuwt terug). Partner a voelt zich bevestigd in zijn/haar angst: ‘zie je nou wel, hij negeert me, ik voel me verlaten’ (‘zie je nu wel, hij weert mij, hij duwt mij van zich af’) en protesteert nog heftiger, allemaal uit angst voor verlies van verbondenheid.
Vragen en oefening
3.1. Kies samen met je partner een kort, ontregelend (maar niet al te moeilijk) incident uit jullie relatie uit de afgelopen twee of drie weken en schrijf in eenvoudige bewoordingen op wat er gebeurd is, vanuit het gezichtspunt van een vlieg op de muur. Hopelijk kunnen jullie het eens worden over deze beschrijving.
3.2. Schrijf nu onder elkaar de stappen die jullie hebben gezet in dit incident. Hoe speelden jouw zetten in op die van je partner en hoe lokten die van jou die van de ander uit?
Vergelijk je aantekeningen en stel een gezamenlijke versie vast waarover jullie het eens kunnen worden. Houd het eenvoudig en beschrijvend (als derde waarnemer).
3.3. Zet er nu de gevoelens bij die jullie ondergingen en ook hoe ieder van jullie beiden de
emotionele reactie van je partner mede bepaalde.
3.4. Bespreek je antwoorden en stel een gemeenschappelijke versie op.
3.5. Vraag nu naar de diepere, zachtere gevoelens die je partner wellicht daarbij had. Wees nieuwsgierig, want dan kun je waardevolle informatie krijgen.
3.6. Als je partner het er moeilijk mee heeft om zijn of haar zachtere gevoelens op te roepen, probeer er dan eens naar te raden en gebruik daarbij als richtlijn wat je weet van zijn of haar pijnpunten. Vraag je partner of het klopt en herzie eventueel samen de resultaten.
3.7. Probeer om met behulp van bovenstaande informatie samen te beschrijven of op te schrijven wat jullie na afloop tegen elkaar hadden kunnen zeggen als jullie in staat waren geweest om het samen af te ronden op een manier die jullie beiden een veilig gevoel had gegeven.
3.8. Hoe zou dat voor jullie zijn geweest?
3.9. Hoe zouden jullie je over elkaar en over jullie relatie hebben gevoeld?
3.10. Probeer de eerste drie stappen nu ook met een echt beladen, onopgelost incident.
Als je vastloopt, geef dan gewoon toe dat een bepaald onderdeel van de oefening moeilijk voor je is. Als je partner het moeilijk vindt, vraag dan of jij op de een of andere manier kunt helpen.
3.11. Nu je weet dat je momenten van conflict of verlies van verbondenheid op deze manier onschadelijk of bespreekbaar kunt maken, wat betekent dat dan in het algemeen voor je relatie? Deel dit met je partner.
Met wat je in de eerste drie gesprekken hebt geleerd, kun je conflicten de-escaleren. Dat is al heel wat. Jullie zijn nu in staat om negatieve patronen te herkennen en te doorbreken die je onzeker maken over je hechting en om elkaars hechtingsprotesten te herkennen en te accepteren. Maar om echt een sterke, liefdevolle en gezonde relatie te bereiken, moeten jullie ook in staat zijn om effectieve en positieve gesprekken te voeren, die leiden tot wederzijdse toegankelijkheid, ontvankelijkheid en betrokkenheid (TOB). Zie hiervoor de volgende gesprekken.
